Ze hielden elkaar volledig in de greep. En ik vroeg me af: hoe kan dat toch. Thuis, met familie en vrienden, gaat het zo vanzelf, je praat met elkaar, bent geïnteresseerd, leeft mee, neemt een misser of onhandigheid op de koop toe. Je ziet elkaar als ‘jij’. En dan gaan we naar ons werk en gaat het ineens over ‘de’ medewerker, ‘de’ manager, ‘de’ burger, ‘de’ staf. Die ‘de’-blik lijkt onschuldig, maar zodra hij gepaard gaat met een oordeel heb je een potentieel explosief in handen. Ik zie regelmatig de gevolgen bij organisaties waar ik als consultant kom. Afstand, onbegrip, verwarring, strijd en soms een bom die barst.
De ene groep gedroeg zich precies zoals de andere groep vreesde, en andersom.
Vorig jaar deed ik een onderzoek in een organisatie waar de spanning hoog opgelopen was tussen managers en een groep medewerkers. Wat ik aantrof, waren ‘de’ dwarsliggers en ‘de’ managers, die elkaar alleen nog maar zo konden zien. ‘De dwarsliggers die nooit mee willen’, ‘de managers zonder hart voor de zaak, zonder visie en met waardeloze communicatieve vaardigheden’. Geen contact, geen vragen, strijd over van alles, onderling werd veel gal gespuwd en beide groepen gingen alleen nog maar harder roepen wat ze zelf al vonden. De ene groep gedroeg zich precies zoals de andere groep vreesde, en andersom. De (vijand)beelden bleven in stand, veilig en comfortabel.
Ze hielden elkaar volledig in de greep.
Als jij er vanuit gaat dat de ander slecht is (of dom, of weerstand heeft, of slechte intenties), pas je je eigen gedrag daarop aan. Heel onbewust en het zit vaak in kleine dingen.
De self-fulfilling prophecy zag ik in al z’n kracht: de voorspelling die er zelf voor zorgt dat ‘ie altijd uitkomt. En een voorbeeld van het ‘nocebo’-effect dat Rutger Bregman zo prachtig beschrijft. Als jij er vanuit gaat dat de ander slecht is (of dom, of weerstand heeft, of slechte intenties) dan pas je je eigen gedrag daar op aan. Heel onbewust en het zit vaak in kleine dingen. Woordkeus, een blik, een doel dat je formuleert… Actie-reactie doet vervolgens genadeloos zijn werk. Je ziet je eigen gelijk bevestigd in het gedrag van de ander. Zo heb je het gedrag opgeroepen dat je verwachtte of vreesde. En dan barst een keer die bom. Krijg je conflicten, ontslagen, overplaatsingen, ziekmeldingen, slechte resultaten en rechtszaken. Zo zonde!
En als je dan, net als thuis, met elkaar in gesprek blijft, oprecht geïnteresseerd bent in de ander en hem/haar niet meteen afrekent op een misser, heb je goud in handen.
Want het kan echt anders. Omgekeerd werkt het namelijk ook! Een mooi veranderkundig inzicht dat ik al vaak in de praktijk z’n werk heb zien doen. Als je er vanuit gaat dat de ander het goed bedoelt, ga je dat zien. Onderschat het niet: dit heeft een enorm effect. Dus vertrouw erop dat je collega ook wil dat de organisatie goed draait, met plezier naar het werk wil en het graag goed wil doen. En als je dan, net als thuis, met elkaar in gesprek blijft, oprecht geïnteresseerd bent in de ander en hem/haar niet meteen afrekent op een misser, heb je goud in handen.
Natuurlijk tref je ook een keer iemand met wie dit niet lukt. Natuurlijk is het niet altijd makkelijk. Maar alle keren dat je positief verrast wordt, maken dat meer dan goed.
In de organisatie uit mijn voorbeeld barstte er gelukkig geen bom. Ja, ik zag stellige beelden over de ander. Ik zag groepsdenken persoonlijke gesprekken in de weg zitten. Ik zag onmacht, onkunde, onzekerheid en pure frustratie. Maar ik zag vooral mensen met hart voor de zaak en goede intenties. Zowel medewerkers als managers. Wat iedereen graag wilde liep niet zover uiteen. Ze waren alleen het vermogen verloren elkaar in de ogen te kijken, elkaar als mens te zien, als ‘jij’.
Gedachtenexperiment doen?
Er vanuit gaan dat de ander het in principe goed bedoelt. Gebeurt er iets wat je niet zint of begrijpt, stel een vraag, kijk de ander in de ogen, praat, leef mee, ontdek wat er echt is.
Een week lang.
Jij en ik.
Renate Kamp
In het artikel Veranderen met duizend de’s van mijn collega Agnes lees je meer over wat al die ‘de’s’ betekenen voor je communicatiestrategie.
