Isn’t it ironic?! Dat brein van ons. Zelf is het voortdurend in verandering (elke seconde is het anders dan de vorige!), met nieuwe cellen en verbindingen, maar als wij zelf ‘es iets willen, treedt er een merkwaardige kettingreactie op. Die komt neer op: ons brein steekt er een stokje voor en jij voelt je een sukkel :)).
Hoogleraar Klinische neuropsychologie Margriet Sitskoorn legde ons tijdens een bijeenkomst van het Expertisenetwerk Veranderkunde uit hoe dat komt en wat je kunt doen om de veranderkansen te vergroten. Een goudmijn voor onder meer je veranderaanpak en communicatiestrategie bij verandertrajecten.
Waar jouw brein zich heen ontwikkelt, kun je zelf beïnvloeden.
Veel lachen leidt tot meer lachen
Het begon met goed nieuws. Dat je hersenen zich voortdurend aanpassen. Ook door wat je zelf doet en denkt. Waar jouw brein zich heen ontwikkelt, kun je daarmee zelf beïnvloeden. Hoe vaker je iets denkt, doet, ziet, voelt, hoort, hoe sterker de paadjes in je brein. Die paadjes zorgen voor ijzersterke automatismen. Veel zeuren leidt tot meer zeuren. Veel lachen leidt tot meer lachen. Handig dus om je bewust te zijn van wat je allemaal ‘tot je neemt’, uit jezelf en uit je omgeving, en daar bewuste keuzes in te maken.
Een gifgroen addertje
En dan komt er een verandering, bijvoorbeeld in je organisatie. Om succesvol te veranderen heb je een heleboel vaardigheden nodig. Zoals controleren en reguleren van je aandacht, emoties en gedrag, flexibel zijn, organiseren en plannen, optimistisch, nieuwsgierig en tolerant zijn, kunnen omgaan met onzekerheid. Deze vaardigheden zitten in het hersendeel dat prefrontale cortex heet. Het gifgroene addertje onder het gras is dat die prefrontale cortex niet zo goed gaat op stress. Daar heb je je kettingreactie:
verandering = doorbreken van automatismen = stress = de vaardigheden die je nodig hebt om te veranderen nemen af = je gaat meer op automatismen werken = precies wat je niet wou :)). Voel jij je een sukkel, want het lukt niet.
In twee minuten voelden we allemaal letterlijk, in ons lijf, het verschil tussen erbij horen en buitengesloten worden.
Het geluk van genot
Geluk bij dit ongeluk is dat er een ander systeem is dat wél gedijt onder stress en dat kan helpen om tóch te veranderen. Het is een systeem dat normaal gesproken door die prefrontale cortex onder controle wordt gehouden. Maar daar kun je nu omheen sneaken, want die cortex doet het immers niet zo goed. Dat systeem is het pijn- en genotcentrum. Ook via pijn en genot kan het brein nieuwe ‘snelwegen’ aanleggen. In het kort komt het hierop neer: geef je iemand pijn, gaan de hakken in het zand, geef je genot dan zal diegene ervoor gaan.
Vijf pijlers voor je verander- en communicatiestrategie
Margriet presenteerde daarbij haar SCARF-model. Dat bevat vijf factoren die genot geven en die je dus kunt stimuleren als je verandering wilt: status, zekerheid, autonomie, verbinding en eerlijkheid. Hoe meer je hiervan geeft, hoe meer de ontvanger open staat voor verandering. Goudmijn voor je veranderaanpak én goudmijn voor je communicatiestrategie.
Communicatie kan een krachtige(r) bijdrage leveren aan het slagen van de verandering als je deze vijf als pijlers onder je strategie legt. Want op alle vijf kun je als communicatieadviseur op allerlei manieren aan knoppen draaien.
Als het gaat om status, is informatie een belangrijke trigger. Goed geïnformeerd zijn geeft status. Wie weet wat en wanneer? Wie zitten er aan tafel? Cruciale vragen bij verandering! Mensen niet informeren betekent pijn, betekent hakken in het zand. Mensen wel en goed informeren doet het tegenovergestelde.
Dan zekerheid: altijd een issue in verandertrajecten. Mensen houden van zekerheid en de verandering zet juist daar een dikke streep door. Want je bent onderweg en niet alles is bij voorbaat duidelijk. In communicatie zorgt deze hang naar zekerheid vaak voor een ontzettende spagaat. Wat vertel je wanneer? De meningen en wensen zijn daarover even stellig als verdeeld. Dit model van Margriet zegt: zorg voor zoveel mogelijk zekerheid. Vertaald naar communicatie: vertel continu wat je op dit moment wél weet en benoem waar nog aan gewerkt wordt en hoe. Spaar niet op.
Autonomie gaat over controle hebben, ertoe doen. Dat kun je in een verandertraject bijvoorbeeld versterken door keuze te bieden. Mensen in een vroeg stadium betrekken, laten meedenken, opties geven en laten kiezen: als communicatieadviseur kun je hier een grote rol in spelen.
Over verbinding zagen we een indrukwekkend filmpje. In twee minuten voelden we allemaal letterlijk, in ons lijf, het verschil tussen erbij horen en buitengesloten worden. Er niet bij horen doet pijn. Buitensluiten activeert namelijk dezelfde gebieden in de hersenen als fysieke pijn. Er wél bij horen, geeft genot.
Als communicatie 1 doel heeft, is het wel zorgen voor verbinding. Gelukkig hebben we daar een heel breed scala aan mogelijkheden voor, van heel klein (‘gewoon’ naar elkaar luisteren) tot heel groot.
En eerlijkheid: je zou zeggen ‘open deur’, Toch komt het voor dat je hier als communicatieadviseur hard voor moet knokken. Het beeld dat je recht kunt praten wat krom is, is nog niet overal en helemaal uitgeroeid. Dit model biedt voor gesprekken daarover een knettersterk extra argument. ‘Fight like a lion’ als het gaat om het eerlijke verhaal. Én voor een eerlijk proces, want ook dat blijkt van grote invloed op hakken in het zand versus ervoor gaan.
Wees gul in het uitdelen van genot, wees scherp op indicatoren voor pijn.
Er is nóg een way out!
Inspelen op het pijn- en genotscentrum met het SCARF-model is een eerste ‘way out’. Wees gul in het uitdelen van genot, wees scherp op indicatoren voor pijn.
Er is een tweede. Die haakt aan op ‘lachen leidt tot meer lachen’: de ijzersterke kracht van automatismen. Zorg voor behulpzame automatismen, drukte Margriet ons op het hart. In een wereld waarin verandering de enige constante is, heeft het dus heeeeeel veel zin om bewust te bouwen aan je automatismen. Want op de lange termijn zitten die aan het stuur bij verandering.
(Ondertussen is het maar een geluk dat het brein in al die constante eigen verandering ons pijn- en genotsysteem niet heeft weggesaneerd. Kunnen wij ook nog es wat :)).)
Agnes Nanninga
